Martialis – De Spectaculis L. I – II – III – IV – V
(… Testi Latini – felicemassaro.it)
60
Adlatres licet usque nos et usque
et gannitibus inprobis lacessas,
certum est hanc tibi pernegare famam,
olim petis, in meis libellis
qualiscumque legaris ut per orbem. 5
Nam te cur aliquis sciat fuisse?
Ignotus pereas, miser, necesse est.
Non derunt tamen hac in urbe forsan
unus uel duo tresue quattuorue,
pellem rodere qui uelint caninam: 10
nos hac a scabie tenemus ungues.
61
Crispulus iste quis est, uxori semper adhaeret
qui, Mariane, tuae? Crispulus iste quis est?
Nescio quid dominae teneram qui garrit in aurem
et sellam cubito dexteriore premit?
Per cuius digitos currit leuis anulus omnis, 5
crura gerit nullo qui uiolata pilo?
Nil mihi respondes? “Vxoris res agit” inquis
“iste meae.” Sane certus et asper homo est,
procuratorem uoltu qui praeferat ipso:
acrior hoc Chius non erit Aufidius. 10
O quam dignus eras alapis, Mariane, Latini:
te successurum credo ego Panniculo.
Res uxoris agit? Res ullas crispulus iste?
Res non uxoris, res agit iste tuas.
62
Iure tuo nostris maneas licet, hospes, in hortis,
si potes in nudo ponere membra solo,
aut si portatur tecum tibi magna supellex:
nam mea iam digitum sustulit hospitibus.
Nulla tegit fractos — nec inanis — culcita lectos, 5
putris et abrupta fascia reste iacet.
Sit tamen hospitium nobis commune duobus:
emi hortos; plus est: instrue tu; minus est.
63
“Quid sentis” inquis “de nostris, Marce, libellis?”
Sic me sollicitus, Pontice, saepe rogas.
Admiror, stupeo: nihil est perfectius illis,
ipse tuo cedet Regulus ingenio.
“Hoc sentis?” inquis “faciat tibi sic bene Caesar, 5
sic Capitolinus Iuppiter.” Immo tibi.
64
Sextantes, Calliste, duos infunde Falerni,
tu super aestiuas, Alcime, solue niues;
pinguescat nimio madidus mihi crinis amomo
lassenturque rosis tempora sutilibus.
Tam uicina iubent non uiuere Mausolea, 5
cum doceant ipsos posse perire deos.
65
Astra polumque dedit, quamuis obstante nouerca,
Alcidae Nemees terror et Arcas aper
et castigatum Libycae ceroma palaestrae
et grauis in Siculo puluere fusus Eryx,
siluarumque tremor, tacita qui fraude solebat 5
ducere non rectas Cacus in antra boues.
Ista tuae, Caesar, quota pars spectatur harenae?
Dat maiora nouus proelia mane dies.
Quot grauiora cadunt Nemeaeo pondera monstro!
quot tua Maenalios conlocat hasta sues! 10
Reddatur si pugna triplex pastoris Hiberi,
est tibi qui possit uincere Geryonen.
Saepe licet Graiae numeretur belua Lernae,
inproba Niliacis quid facit Hydra feris?
Pro meritis caelum tantis, Auguste, dederunt 15
Alcidae cito di, sed tibi sero dabunt.
66
Saepe salutatus numquam prior ipse salutas:
sic eris Aeternum, Pontiliane, Vale.
67
Hibernos peterent solito cum more recessus
Atthides, in nidis una remansit auis.
Deprendere nefas ad tempora uerna reuersae
et profugam uolucres diripuere suae.
Sero dedit poenas: discerpi noxia mater 5
debuerat, sed tunc cum lacerauit Ityn.
68
Arctoa de gente comam tibi, Lesbia, misi,
ut scires quanto sit tua flaua magis.
69
Antoni Phario nihil obiecture Pothino
et leuius tabula quam Cicerone nocens,
quid gladium demens Romana stringis in ora?
hoc admisisset nec Catilina nefas.
Impius infando miles corrumpitur auro, 5
et tantis opibus uox tacet una tibi.
Quid prosunt sacrae pretiosa silentia linguae?
Incipient omnes pro Cicerone loqui.
70
Infusum sibi nuper a patrono
plenum, Maxime, centiens Syriscus
in sellariolis uagus popinis
circa balnea quattuor pergit.
O quanta est gula, centiens comesse! 5
Quanto maior adhuc, nec accubare!
71
Vmida qua gelidas summittit Trebula ualles
et uiridis cancri mensibus alget ager,
rura Cleonaeo numquam temerata leone
et domus Aeolio semper amica Noto
te, Faustine, uocant: longas his exige messes 5
collibus; hibernum iam tibi Tibur erit.
72
Qui potuit Bacchi matrem dixisse Tonantem,
ille potest Semelen dicere, Rufe, patrem.
73
Non donem tibi cur meos libellos
oranti totiens et exigenti
miraris, Theodore? Magna causa est:
dones tu mihi ne tuos libellos.
74
Pompeios iuuenes Asia atque Europa, sed ipsum
terra tegit Libyes, si tamen ulla tegit.
Quid mirum toto si spargitur orbe? Iacere
uno non poterat tanta ruina loco.
75
Quae legis causa nupsit tibi Laelia, Quinte,
uxorem potes hanc dicere legitimam.
76
Profecit poto Mithridates saepe ueneno
toxica ne possent saeua nocere sibi.
Tu quoque cauisti cenando tam male semper
ne posses umquam, Cinna, perire fame.
77
Narratur belle quidam dixisse, Marulle,
qui te ferre oleum dixit in auricula.
78
Si tristi domicenio laboras,
Torani, potes esurire mecum.
Non derunt tibi, si soles propinein,
uiles Cappadocae grauesque porri,
diuisis cybium latebit ouis. 5
Ponetur digitus tenendus unctis
nigra coliculus uirens patella,
algentem modo qui reliquit hortum,
et pultem niueam premens botellus,
et pallens faba cum rubente lardo. 10
Mensae munera si uoles secundae,
marcentes tibi porrigentur uuae
et nomen pira quae ferunt Syrorum,
et quas docta Neapolis creauit,
lento castaneae uapore tostae: 15
uinum tu facies bonum bibendo.
Post haec omnia forte si mouebit
Bacchus quam solet esuritionem,
succurrent tibi nobiles oliuae,
Piceni modo quas tulere rami, 20
et feruens cicer et tepens lupinus.
Parua est cenula—quis potest negare?—
Sed finges nihil audiesue fictum
et uoltu placidus tuo recumbes;
nec crassum dominus leget uolumen 25
nec de Gadibus inprobis puellae
uibrabunt sine fine prurientes
lasciuos docili tremore lumbos;
sed quod nec graue sit nec infacetum,
parui tibia Condyli sonabit. 30
Haec est cenula. Claudiam sequeris.
Quam nobis cupis esse tu priorem?
79
Vndecies una surrexti, Zoile, cena,
et mutata tibi est synthesis undecies,
sudor inhaereret madida ne ueste retentus
et laxam tenuis laederet aura cutem.
Quare ego non sudo, qui tecum, Zoile, ceno? 5
Frigus enim magnum synthesis una facit.
80
Non totam mihi, si uacabis, horam
dones et licet inputes, Seuere,
dum nostras legis exigisque nugas.
“Durum est perdere ferias”: rogamus
iacturam patiaris hanc ferasque. 5
Quod si legeris ista cum diserto
—sed numquid sumus inprobi?— Secundo,
plus multo tibi debiturus hic est
quam debet domino suo libellus.
Nam securus erit, nec inquieta 10
lassi marmora Sisyphi uidebit,
quem censoria cum meo Seuero
docti lima momorderit Secundi.
81
Semper pauper eris, si pauper es, Aemiliane:
dantur opes nullis nunc nisi diuitibus.
82
Quid promittebas mihi milia, Gaure, ducenta,
si dare non poteras milia, Gaure, decem?
An potes et non uis? Rogo, non est turpius istud?
I, tibi dispereas, Gaure: pusillus homo es.
83
Insequeris, fugio; fugis, insequor. Haec mihi mens est:
uelle tuum nolo, Dindyme, nolle uolo.
84
Iam tristis nucibus puer relictis
clamoso reuocatur a magistro,
et blando male proditus fritillo,
arcana modo raptus e popina,
aedilem rogat udus aleator. 5
Saturnalia transiere tota,
nec munuscula parua nec minora
misisti mihi, Galla, quam solebas.
Sane sic abeat meus December:
scis certe, puto, uestra iam uenire 10
Saturnalia, Martias Kalendas;
tunc reddam tibi, Galla, quod dedisti.